Các ĐBQH tham dự phiên họp.

Theo Nghị quyết vừa được thông qua, bắt đầu từ ngày 1/1/2026, sẽ có thêm 3 trường hợp Nhà nước thực hiện thu hồi đất nhằm phục vụ phát triển kinh tế - xã hội.

Cụ thể, trường hợp thứ nhất là thu hồi đất để triển khai các dự án thuộc khu thương mại tự do hoặc trung tâm tài chính quốc tế. Đây là những mô hình phát triển mới, được kỳ vọng sẽ trở thành động lực quan trọng để thu hút đầu tư chiến lược và thúc đẩy tăng trưởng.

Trường hợp thứ hai áp dụng cho các dự án mà nhà đầu tư đã thỏa thuận được với hơn 75% số người sử dụng đất và trên 75% diện tích. Đối với phần diện tích còn lại chưa đạt thỏa thuận, HĐND cấp tỉnh sẽ xem xét, ra nghị quyết thu hồi. Cơ chế này được đặt ra nhằm giải quyết dứt điểm tình trạng dự án bị "treo", đình trệ do vướng mắc ở khâu giải phóng mặt bằng cuối cùng.

Trường hợp thứ ba là thu hồi đất để tạo quỹ đất thanh toán cho các hợp đồng BT (Xây dựng - Chuyển giao), hoặc để cho thuê đất tiếp tục sản xuất, kinh doanh đối với các tổ chức thuộc diện phải thu hồi. Quy định này nhằm bảo đảm nguồn lực thực hiện các dự án hạ tầng công cộng theo hình thức đối tác công - tư (PPP).

Ngoài 3 trường hợp kinh tế - xã hội nêu trên, Quốc hội cũng bổ sung một trường hợp thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh, đó là thu hồi đất để xây dựng cơ sở cai nghiện ma túy do lực lượng vũ trang nhân dân quản lý.

Liên quan đến vấn đề tài chính đất đai, một thay đổi quan trọng là việc áp dụng bảng giá đất và hệ số điều chỉnh giá đất làm căn cứ tính bồi thường khi Nhà nước thu hồi. Bảng giá đất này sẽ do HĐND cấp tỉnh quyết định, công bố và bắt đầu áp dụng từ ngày 1/1/2026, với cơ chế điều chỉnh linh hoạt theo thực tiễn.

Để đảm bảo công bằng và minh bạch, trong trường hợp bồi thường bằng đất ở tại chỗ nhưng bảng giá đất chưa cập nhật giá tại vị trí đó, UBND cấp tỉnh sẽ căn cứ vào giá đất ở khu vực tương tự để tính toán. UBND cấp xã có trách nhiệm đề xuất bổ sung giá đất tại kỳ họp gần nhất của HĐND cấp tỉnh.

Về quy trình, thời hạn thông báo thu hồi đất được quy định tối thiểu là 60 ngày đối với đất nông nghiệp và 120 ngày đối với đất phi nông nghiệp. Phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư phải được niêm yết công khai tại trụ sở UBND cấp xã trong 10 ngày. Nếu người dân chưa đồng thuận, cơ quan thẩm quyền phải tổ chức đối thoại trong vòng 30 ngày kể từ khi lấy ý kiến.

Mặc dù việc thu hồi đất về nguyên tắc phải hoàn thành phê duyệt phương án bồi thường, tái định cư và bố trí chỗ ở mới, Nghị quyết vẫn cho phép một số ngoại lệ để đáp ứng tiến độ các dự án trọng điểm. Cụ thể, việc thu hồi đất có thể diễn ra trước khi phê duyệt phương án bồi thường đối với các dự án quan trọng quốc gia, dự án đầu tư công khẩn cấp hoặc dự án có trên 75% người dân đồng thuận.

Đồng thời, đối với các dự án yêu cầu tái định cư tại chỗ hoặc thực hiện theo tuyến công trình chính, việc thu hồi đất có thể thực hiện trước khi hoàn thành bố trí tái định cư. Trong các trường hợp này, UBND cấp tỉnh sẽ quyết định phương án tạm cư, bao gồm thời gian và kinh phí hỗ trợ để đảm bảo quyền lợi cho người dân. Chính phủ sẽ ban hành quy định chi tiết để hài hòa lợi ích giữa các bên.

Nghị quyết này đã được Quốc hội thông qua vào sáng 11/12 với tỷ lệ tán thành hơn 90% và có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2026. Văn bản pháp lý này được đánh giá là nền tảng quan trọng để tháo gỡ các ách tắc trong giải phóng mặt bằng, đồng thời tạo điều kiện mở rộng không gian phát triển, nâng cao chất lượng hạ tầng và thu hút các dự án chiến lược trong giai đoạn mới.