Phòng phong: Vị thuốc vàng chống “phong tà” ngàn đời vẫn quý

Sống khỏe • 10/11/2025 07:33

Trong kho tàng y học cổ truyền, phòng phong được mệnh danh là vị thuốc "phòng bị trước gió", đặc trị các chứng bệnh ngoại cảm. Với hàng nghìn năm ứng dụng, dược liệu này vẫn giữ vững vị thế quan trọng trong điều trị nhiều bệnh lý từ cảm cúm đến đau khớp.

Táo đỏ – vị thuốc dưỡng sinh quý trong mùa thu Hồi đầu thảo - Dược liệu quý ẩn mình giữa miền núi phía Bắc Trạch tả - Dược liệu quý trong y học cổ truyền

Nguồn gốc và đặc tính dược liệu quý giá

Nghiên cứu năm 1942 của Trung Xuyên Công Hải đầu tiên chứng minh tác dụng hạ sốt qua thí nghiệm trên thỏ. Năm 1956, Tôn Thế Tích xác nhận nước sắc phòng phong 20% giảm sốt sau 30 phút và duy trì hiệu quả trên 2,5 giờ.

Phòng phong thuộc nhóm tân ôn giải biểu, vị cay ngọt, tính ấm, quy kinh bàng quang can tỳ

Phòng phong thuộc nhóm tân ôn giải biểu, vị cay ngọt, tính ấm, quy kinh bàng quang can tỳ. Tên gọi có nghĩa "phòng bị phong tà" - chuyên trị bệnh do gió. Sử dụng phần rễ thu vào xuân-thu, phơi khô sau khi rửa sạch. Việt Nam nhập khẩu toàn bộ từ Trung Quốc (Tứ Xuyên, Quý Châu, Vân Nam, Hắc Long Giang, Cát Lâm).

Chứa tinh dầu với mannitol và phenol chủ yếu, có tác dụng hạ sốt, chống viêm, giảm đau và chống co rút. Nước sắc ức chế vi khuẩn gây bệnh (tụ cầu vàng, trực khuẩn mủ xanh, trực khuẩn lỵ, liên cầu khuẩn), chống dị ứng và tăng miễn dịch. Thí nghiệm trên chuột cho thấy phòng phong ngâm cồn tăng ngưỡng đau hiệu quả qua cả đường uống và tiêm.

Lá chắn vàng chống bệnh tật - Công dụng vượt thời gian

Nhờ chứa nhiều thành phần hóa học quý như manit, phenol, xanthotoxin, phenola glucosid, tinh dầu, acid hữu cơ, manitol, anomalin, marmesin, panaxynol falcarinol, scopolatin, saposhnikovan cùng các hợp chất khác, phòng phong sở hữu nhiều công dụng điều trị đáng chú ý.

Nước sắc từ rễ phòng phong có khả năng ức chế virus cúm cũng như nhiều loại vi khuẩn gây bệnh nguy hiểm như pseudomomas aeruginosa (trực khuẩn mủ xanh), staphylococus (tụ cầu vàng) và shigella (trực khuẩn lỵ). Đây là cơ sở khoa học giải thích tại sao vị thuốc này được sử dụng rộng rãi trong điều trị các bệnh nhiễm trùng.

Theo trung dược học ghi chép, khi tiêm hoặc uống nước sắc phòng phong có tác dụng nâng cao ngưỡng chịu đau, giúp giảm đau và điều hòa nhiệt độ. Đồng thời, vị thuốc này còn có khả năng thoái nhiệt hiệu quả, giúp hạ sốt cho người bệnh. Đặc biệt, phòng phong còn có công dụng loại trừ độc tính của phụ tử - một vị thuốc mạnh trong y học cổ truyền.

Y học cổ truyền ghi nhận phòng phong chủ trị 36 chứng phong, đặc trị cảm lạnh kèm ra mồ hôi không dứt, đau nhức do phong thấp, đặc biệt các cơn đau khớp khi thay đổi thời tiết. Vị thuốc này có tác dụng trừ phong thấp, giải biểu, khu phong, thắng thấp và phát hãn. Đối với chứng đau đầu, chóng mặt, sợ gió, đau nhức xương khớp và phong hành khắp toàn thân, dùng nước sắc phòng phong giúp cơ thể nhẹ nhàng đáng kể.

Ngoài ra, phòng phong còn ứng dụng điều trị đa dạng như có khả năng hành kinh lạc, thư cân mạch, thông quan tiết, điều trị mắt đỏ đau, chống co giật do uốn ván và cầm tiêu chảy. Vị thuốc này cũng được dùng để trị mồ hôi tự ra, mồ hôi trộm, chảy nước mắt, ngứa toàn thân, băng trung và các chứng phiền muộn, mất ngủ. Đặc biệt, phòng phong có tác dụng ích thần, an thần, định chí, bổ trung, quân bình khí mạch và điều trị cơ thể nặng nề.

Đặc biệt, phòng phong sao cháy còn có tác dụng điều trị tiêu chảy ra máu. Bài thuốc "thống tả yếu phương" kết hợp phòng phong với bạch truật, bạch thược và trần bì đã được chứng minh hiệu quả với trường hợp tiêu chảy kèm sôi bụng, đau bụng.

Trong kho tàng dược liệu y học cổ truyền, phòng phong có những điểm nổi trội riêng biệt khi so sánh với các vị thuốc cùng nhóm. Khác với khương hoạt tác dụng mạnh nhưng chỉ trị phong từng vùng, phòng phong có phạm vi toàn thân, điều trị phong khắp cơ thể. So với quế chi chuyên trị sợ gió lạnh sau lưng, phòng phong bao quát rộng hơn, chủ trị sợ gió lạnh mọi vị trí. Khi đặt cạnh kinh giới - vị thuốc cùng vị cay tính ấm trị cảm phong, kinh giới phát mồ hôi mạnh, trị phong đầu-mắt, thông họng, đẩy ban chẩn, trong khi phòng phong nổi trội ở khu phong thắng thấp, giảm đau và đặc biệt cầm băng huyết trong bệnh phụ khoa. Với khả năng "phòng bị phong tà" toàn diện, phòng phong xứng danh "lá chắn vàng" bảo vệ sức khỏe qua hàng nghìn năm.

Kho tàng bài thuốc từ phòng phong và những lưu ý cần thiết

Cây phòng phong và các dạng dược liệu sau sơ chế như phơi khô, thái lát dùng trong bài thuốc Đông y

Với vai trò là vị thuốc chủ đạo hoặc phối trợ, phòng phong xuất hiện trong nhiều bài thuốc cổ phương điều trị đa dạng bệnh lý. Đối với chứng thương hàn, mụn nhọt và ban chẩn, người ta kết hợp phòng phong với cam thảo, liên kiều và chỉ tử (mỗi vị bằng nhau) tán bột, uống 8-12 gram mỗi ngày.

Trong điều trị phụ khoa, bài thuốc dùng phòng phong nướng đỏ tán bột với rượu đã chứng minh hiệu quả với phụ nữ ra huyết nhiều hoặc băng trung. Đặc biệt, khi ngộ độc nguyên hoa, ô đầu hay phụ tử, nước cốt phòng phong nấu kỹ có tác dụng giải độc nhanh chóng.

Đối với các chứng đau đầu và đau nửa đầu, bài thuốc kết hợp phòng phong và bạch chỉ (tỷ lệ bằng nhau) trộn mật làm viên uống với trà xanh mang lại kết quả khả quan. Trong khi đó, chứng mồ hôi trộm được điều trị bằng phối hợp xuyên khung, nhân sâm và phòng phong tán bột, dùng trước khi ngủ.

Bài thuốc trị nôn mửa, chóng mặt do phong đờm sử dụng phòng phong cùng nhân sâm, sinh khương, phục thần, bạch truật và quất bì, sắc chia làm 4 lần. Còn với người cao tuổi bị táo bón, phòng phong phối hợp bột mì, chỉ thực và cam thảo sao tán bột dùng trước bữa ăn cho hiệu quả tốt.

Các bài thuốc khác như trị khí hư (kết hợp với cam thảo, bạch phục linh, bạch thược, sài hồ...), trị đau bụng tiêu chảy (phối hợp hoàng cầm, thược dược), hay trị khí trệ phân có máu (dùng cùng chỉ xác) đều thể hiện tính linh hoạt và hiệu quả của phòng phong trong điều trị.

Mặc dù là vị thuốc quý, phòng phong không phải ai cũng có thể sử dụng. Các trường hợp chống chỉ định bao gồm: người huyết hư sinh phong, sốt cao co giật, ra mồ hôi trộm hoặc tự chảy mồ hôi đầm đìa. Phụ nữ sau sinh và trẻ nhỏ bị co giật khi tiêu chảy nặng cũng tuyệt đối không nên dùng vị thuốc này. Liều lượng cần được điều chỉnh phù hợp với thể trạng, bệnh lý và độ tuổi của từng người.

Phòng phong xứng danh "lá chắn vàng" chống phong tà với khả năng điều trị toàn diện từ cảm cúm, đau khớp đến bệnh phụ khoa, được khoa học hiện đại chứng minh qua tác dụng hạ sốt, chống viêm và tăng miễn dịch. Để đảm bảo an toàn, người dùng cần tham khảo bác sĩ y học cổ truyền và lựa chọn dược liệu chất lượng trước khi sử dụng.