Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga - Ảnh: Quốc hội

Phiên thảo luận về các báo cáo giám sát chuyên đề và chất vấn của Quốc hội nhiệm kỳ khóa XIV và XV diễn ra trong bối cảnh nền kinh tế trong nước và thế giới có nhiều biến động. Ngành ngân hàng, với vai trò là huyết mạch của nền kinh tế, đã có những nỗ lực lớn trong điều hành chính sách tiền tệ, góp phần kiểm soát lạm phát, ổn định tỷ giá và giảm mặt bằng lãi suất. Tuy nhiên, đi sâu vào thực tế vận hành, các đại biểu Quốc hội đánh giá kết quả đạt được chưa thực sự đáp ứng đầy đủ tinh thần các nghị quyết, đặc biệt là trong cơ chế điều hành tín dụng và quản lý thị trường vàng.

Bất cập trong cơ chế cấp hạn mức tín dụng và bài toán dòng vốn

Trong phần phát biểu của mình, Phó trưởng đoàn chuyên trách Đoàn đại biểu Quốc hội TP Hải Phòng, bà Nguyễn Thị Việt Nga, đã thẳng thắn chỉ ra những điểm nghẽn trong cơ chế cấp "quota" tín dụng. Mặc dù báo cáo của Chính phủ cho thấy Ngân hàng Nhà nước đã có những điều chỉnh tích cực như minh bạch hóa tiêu chí giao hạn mức, phân loại các tổ chức tín dụng theo mức độ an toàn và trao quyền chủ động hơn cho một số nhà băng trong việc kiểm soát room tín dụng, song bản chất của cơ chế này vẫn chưa thay đổi.

Đại biểu Nga nhìn nhận, thực tế cơ chế phân bổ "quota" tín dụng vẫn đang được duy trì thông qua việc Ngân hàng Nhà nước giao và điều chỉnh chỉ tiêu cụ thể cho từng nhà băng. Điều này tạo ra một sự mâu thuẫn khi yêu cầu xóa bỏ cơ chế này đã được đặt ra từ lâu, cụ thể là tại Nghị quyết 62, nhưng đến nay lộ trình "bỏ hẳn" vẫn chưa rõ ràng.

"Hiện chưa rõ lộ trình xóa bỏ cơ chế này thế nào. Nhà điều hành chưa lý giải vì sao sau nhiều năm được yêu cầu bỏ quota mà vẫn chưa có mốc thời gian, giải pháp cụ thể" - bà Nga nhấn mạnh, đồng thời đề nghị cơ quan quản lý cần xây dựng và báo cáo Quốc hội một lộ trình cụ thể để giảm dần và tiến tới xóa bỏ hoàn toàn cơ chế phân bổ "room" tín dụng mang tính hành chính này.

Thực tế, cơ chế hạn mức tín dụng là công cụ đã được Ngân hàng Nhà nước duy trì suốt một thập kỷ qua. Mục tiêu ban đầu của công cụ này là giúp cơ quan quản lý kiểm soát chất lượng cho vay, cũng như phục vụ các mục tiêu kinh tế vĩ mô quan trọng khác như lãi suất, cung tiền và kiểm soát lạm phát. Tuy nhiên, mặt trái của nó hiện nay bị cho là tạo ra cơ chế "xin - cho". Trong một số trường hợp, người vay vốn, bao gồm cả doanh nghiệp và người dân, không thể tiếp cận được nguồn tín dụng cần thiết chỉ vì ngân hàng đã cạn "room", dù đủ điều kiện vay.

Trước đó, hồi tháng 8, Thủ tướng Chính phủ cũng đã yêu cầu Ngân hàng Nhà nước sớm xây dựng lộ trình và thí điểm bỏ giao chỉ tiêu tăng trưởng tín dụng từ năm 2026. Theo hướng đi này, cơ quan quản lý cần đưa ra các tiêu chuẩn, tiêu chí cụ thể để các ngân hàng tuân thủ về tỷ lệ an toàn và chỉ số chất lượng tín dụng. Ngân hàng Nhà nước sẽ chuyển sang vai trò giám sát và hậu kiểm chặt chẽ để không xảy ra rủi ro hệ thống, thay vì can thiệp bằng mệnh lệnh hành chính ngay từ đầu. Thực tế, trong năm ngoái, cơ quan điều hành đã bắt đầu bỏ "room" tín dụng đối với nhóm chi nhánh ngân hàng nước ngoài và đang rà soát để từng bước áp dụng với các tổ chức còn lại.

Trong thời gian chưa thể xóa bỏ hoàn toàn cơ chế này, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga kiến nghị việc phân bổ "room" cần được thực hiện một cách ổn định ngay từ đầu năm, hạn chế tối đa việc điều chỉnh vào giữa năm để các ngân hàng chủ động trong kế hoạch kinh doanh. Đồng thời, nhà điều hành cần mở rộng số lượng tổ chức tín dụng được phép tự chủ kiểm soát tăng trưởng tín dụng trong "khung an toàn" đã định.

Liên quan đến bức tranh tín dụng chung, báo cáo trước Quốc hội, Phó Thủ tướng thường trực Nguyễn Hòa Bình cho biết tăng trưởng tín dụng toàn hệ thống đã có sự cải thiện, đảm bảo nhu cầu vốn cho nền kinh tế. Theo số liệu từ cơ quan quản lý tiền tệ, tính đến cuối tháng 10, dư nợ tín dụng toàn hệ thống tăng khoảng 15% so với cuối năm ngoái. Dự kiến đến cuối năm nay, con số này có thể lên mức 19-20%, mức cao nhất trong nhiều năm trở lại đây. Tuy nhiên, vấn đề không chỉ nằm ở con số tăng trưởng bao nhiêu, mà là chất lượng dòng vốn đi về đâu.

Đại biểu Nga đặt vấn đề về hiệu quả của các gói tín dụng mục tiêu, đặc biệt là chương trình tín dụng cho nhà ở xã hội và gói 500.000 tỷ đồng phục vụ hạ tầng, công nghệ số, kinh tế xanh. Tiến độ giải ngân các gói này hiện chưa tương xứng với kỳ vọng. Nguyên nhân chủ yếu được chỉ ra là do thiếu dự án đủ điều kiện, vướng mắc thủ tục đầu tư và đất đai. Tuy nhiên, báo cáo của ngành ngân hàng mới chỉ dừng lại ở việc nêu khó khăn mà chưa thực sự sát và đủ.

"Người dân và doanh nghiệp nhìn vào kết quả cuối cùng: vốn có đến được các lĩnh vực ưu tiên, đến được với người cần hay không, chứ không chỉ nhìn vào việc ngành ngân hàng đã 'sẵn sàng vốn'. Ở đây là vai trò điều phối trong thiết kế cơ chế, phối hợp liên ngành, đơn giản hóa quy trình, mở đường dòng vốn vào đúng chỗ cần được thể hiện hơn" - nữ đại biểu thẳng thắn nhận định. Bà đề nghị cần chủ động hơn trong tham mưu cơ chế phối hợp, đơn giản hóa quy trình xác nhận dự án để vốn đến đúng địa chỉ.

Nỗi lo an toàn hệ thống, thị trường vàng và chính sách năng lượng

Các đại biểu tham dự phiên họp - Ảnh: VGP

Bên cạnh câu chuyện "room" tín dụng, vấn đề an toàn hệ thống và xử lý nợ xấu cũng là tâm điểm của phiên thảo luận. Đại biểu Nga đánh giá công tác cơ cấu lại các tổ chức tín dụng yếu kém và xử lý nợ xấu hiện nay "còn nặng về quy trình, nhẹ về kết quả". Trong khi Quốc hội yêu cầu đến năm 2025 phải xử lý cơ bản các vấn đề này, kiểm soát chặt chẽ tình trạng sở hữu chéo, sân sau và đưa nợ xấu gộp về dưới 3%, thì thực tế vẫn còn nhiều dấu hỏi lớn.

Hàng loạt câu hỏi đã được đại biểu đặt ra: Hiện còn bao nhiêu tổ chức tín dụng yếu kém chưa được xử lý dứt điểm? Tỷ lệ nợ xấu gộp (bao gồm cả nợ đã bán cho VAMC) và nợ tiềm ẩn trở thành nợ xấu đang ở mức nào so với mục tiêu? Tình trạng sở hữu chéo và thao túng ngân hàng đã được khắc phục thực chất đến đâu? Dù báo cáo cho thấy tỷ lệ nợ xấu nội bảng đến cuối tháng 10 được kiểm soát ở mức 1,64% và Chính phủ đã chuyển giao bắt buộc 3 ngân hàng cùng Ngân hàng Đông Á trong quá trình tái cơ cấu 5 năm qua, nhưng sự an toàn bền vững của hệ thống vẫn cần những đánh giá sát thực hơn.

Một vấn đề nóng khác thu hút sự quan tâm lớn của dư luận là thị trường vàng. Đại biểu đoàn TP Hải Phòng đánh giá thị trường này "chưa thật sự ổn định vững chắc". Thời gian qua, Ngân hàng Nhà nước đã có nhiều động thái quyết liệt như tổ chức đấu thầu vàng, tăng cung, thanh tra doanh nghiệp và tham mưu sửa đổi Nghị định 24. Nhờ đó, chênh lệch giá vàng miếng trong nước và thế giới đã được thu hẹp đáng kể. Tuy nhiên, vẫn có những giai đoạn chênh lệch giá tăng rất mạnh trở lại, tiềm ẩn nguy cơ đầu cơ và thao túng thị trường.

Đại biểu cho rằng báo cáo chưa phân tích đầy đủ nguyên nhân gốc rễ và chưa thể hiện rõ lộ trình tổ chức lại thị trường vàng sau khi sửa Nghị định 24. Yêu cầu của Nghị quyết 173 về việc ổn định thị trường vàng, không để ảnh hưởng tới an toàn hệ thống mới chỉ được đáp ứng một phần. Trước thực tế này, bà Nga đề xuất cần sớm ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết, công khai lộ trình tổ chức lại thị trường nhằm giảm độc quyền, tăng tính minh bạch và cạnh tranh lành mạnh. Đặc biệt, bà kiến nghị nghiên cứu, báo cáo Quốc hội về khả năng thiết lập sàn giao dịch vàng tập trung với cơ chế quản lý chặt chẽ, tiệm cận thông lệ quốc tế.

Cũng tại phiên thảo luận, lĩnh vực năng lượng tái tạo cũng nhận được nhiều ý kiến đóng góp. Ông Phạm Văn Hòa (đại biểu Quốc hội tỉnh Đồng Tháp) chỉ ra những bất cập trong chính sách phát triển điện mặt trời mái nhà tự sản tự tiêu. Theo ông, chính sách hỗ trợ của Nhà nước chưa rõ ràng, đặc biệt là quy định điện dư thừa không được mua lại đã không tạo động lực kích thích người dân đầu tư.

Bên cạnh đó, vấn đề xử lý môi trường đối với các tấm pin mặt trời sau khi hết hạn sử dụng (khoảng 20 năm) vẫn chưa có phương án cụ thể từ ngành chức năng. Đại biểu tỉnh Đồng Tháp lo ngại điều này sẽ gây lãng phí nguồn điện, thiệt thòi cho doanh nghiệp và ảnh hưởng lây lan đến các tổ chức tín dụng đã tài trợ vốn cho các dự án này. Ông đề nghị Chính phủ cần có giải pháp căn cơ để giải quyết vấn đề.

Về cơ chế giá điện, ông Hòa đề xuất nhà quản lý cần từng bước tính toán đưa ra cơ chế giá điện hai thành phần (gồm giá công suất cố định và giá điện năng biến đổi theo mức dùng). Cơ chế này được kỳ vọng sẽ giảm tình trạng bù chéo giữa giá điện sinh hoạt và sản xuất kinh doanh, tạo sự công bằng hơn. Thực tế, từ tháng 10 vừa qua, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đã bắt đầu thí điểm trên giấy cơ chế giá điện hai thành phần đối với khoảng 7.000 khách hàng sản xuất có sản lượng tiêu thụ lớn. Sau giai đoạn thí điểm, cơ quan điều hành sẽ đánh giá và quyết định việc có áp dụng rộng rãi hay không, nhằm đẩy nhanh quá trình xây dựng thị trường điện cạnh tranh tại Việt Nam.