Nguy cơ hiện hữu của "kỷ nguyên hậu kháng sinh"

Phát biểu tại hội thảo đánh giá thực hiện Chiến lược quốc gia về phòng, chống kháng thuốc giai đoạn 2023 - 2025 tổ chức chiều 24/11, Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn nhấn mạnh, kháng thuốc đã và đang là một trong những mối đe dọa lớn nhất đối với y tế toàn cầu.

Toàn cảnh hội thảo về kháng thuốc hưởng ứng Tuần lễ Thế giới nâng cao nhận thức về kháng thuốc - Ảnh: D.LIỄU

Khác với sự ồn ào, hỗn loạn của các đại dịch truyền nhiễm cấp tính, kháng thuốc được ví như một "đại dịch thầm lặng". Nó âm thầm diễn ra từng ngày, từng giờ, làm vô hiệu hóa những loại thuốc đã từng cứu sống con người trong suốt nhiều thập kỷ qua. Hậu quả nhãn tiền là hàng triệu người tử vong mỗi năm trên thế giới vì nhiễm trùng kháng thuốc, kéo theo sự suy yếu của nền kinh tế và đẩy lùi các tiến bộ nhân loại.

Thông điệp của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) năm nay: "Hành động ngay: Bảo vệ hiện tại, bảo đảm tương lai" là một lời cảnh báo cấp bách. Nếu không hành động quyết liệt, thế giới sẽ sớm đối mặt với "kỷ nguyên hậu kháng sinh" - khi những vết thương nhỏ hay các bệnh nhiễm trùng thông thường cũng có thể gây tử vong do không còn thuốc chữa.

Bức tranh đối lập: Điểm sáng quản lý và nỗi lo lâm sàng

Tại hội thảo, số liệu từ các bệnh viện tuyến cuối đã vẽ nên một bức tranh đa chiều về thực trạng sử dụng kháng sinh tại Việt Nam.

Một điểm sáng đáng ghi nhận đến từ Bệnh viện Chợ Rẫy. Nhờ áp dụng các giải pháp quản lý toàn diện và phần mềm tra cứu hướng dẫn sử dụng, chi phí thuốc kháng sinh tại đây đã giảm kỷ lục: từ 213 tỷ đồng năm 2013 xuống chỉ còn 15,7 tỷ đồng năm 2024. Tỷ lệ tiền thuốc kháng sinh trên tổng chi phí thuốc điều trị giảm còn 13%. Đặc biệt, tỷ lệ tuân thủ sử dụng kháng sinh điều trị đạt tới 97,3%, đảm bảo chất lượng điều trị tốt với tỷ lệ hết hoặc giảm nhiễm khuẩn đạt 88,5%.

Tuy nhiên, ở chiều ngược lại, tình hình kháng thuốc trong cộng đồng và nhi khoa lại đang diễn biến phức tạp. Theo dữ liệu từ Bệnh viện Nhi Trung ương, các bệnh lý hô hấp chiếm tỷ lệ nhập viện cao nhất và có xu hướng gia tăng. Đáng lo ngại, các chủng vi khuẩn gây viêm phổi phổ biến ở trẻ em như Haemophilus Influenzae, phế cầu và Moraxella catarrhalis đang có tỷ lệ kháng cao với các nhóm kháng sinh thông thường.

Hội Tai Mũi Họng Việt Nam cũng đưa ra cảnh báo: chủng vi khuẩn phế cầu đang giảm đáng kể mức độ nhạy cảm với kháng sinh nhóm cephalosporin thế hệ 2 và macrolide. Thậm chí, báo cáo năm 2024 của Bệnh viện Chợ Rẫy cũng phát hiện những chủng vi khuẩn kháng gần như toàn bộ các nhóm kháng sinh hiện có.

Khác với sự ồn ào, hỗn loạn của các đại dịch truyền nhiễm cấp tính, kháng thuốc được ví như một "đại dịch thầm lặng".

Chiến lược "Một sức khỏe": Sự bắt tay giữa Y tế và Nông nghiệp

Kháng thuốc không chỉ là vấn đề của riêng ngành y tế. Nguyên nhân cốt lõi còn nằm ở việc lạm dụng kháng sinh trong chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản và quản lý chất thải môi trường chưa đúng chuẩn.

Nhận thức rõ điều này, Việt Nam đã tiên phong triển khai mô hình "Một sức khỏe" (One Health) với sự phối hợp chặt chẽ giữa Bộ Y tế và Bộ Nông nghiệp và Môi trường. Đại diện Bộ Nông nghiệp và Môi trường khẳng định, kháng thuốc là vấn đề của toàn bộ hệ thống thực phẩm - môi trường - sức khỏe. Nếu không kiểm soát dư lượng kháng sinh trong nông sản và môi trường, chi phí phải trả trong tương lai sẽ vô cùng lớn, ảnh hưởng trực tiếp đến an toàn thực phẩm và sinh kế người dân.

Nhiều nền tảng pháp lý quan trọng đã được thiết lập để siết chặt kỷ cương:

Luật Chăn nuôi 2018 cấm sử dụng kháng sinh làm chất kích thích tăng trưởng.

Nghị định 13/2020/NĐ-CP yêu cầu loại bỏ hoàn toàn kháng sinh phòng bệnh trong chăn nuôi từ ngày 01/01/2026.

Các thông tư về kê đơn và bán thuốc thú y được quản lý chặt chẽ hơn.

Bên cạnh đó, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng đã trình ban hành Khung nghiên cứu sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi - thủy sản giai đoạn 2024 - 2030, đồng thời đẩy mạnh hướng dẫn người nông dân thực hành sản xuất an toàn, bền vững.

Cam kết quốc tế và hành động của mỗi người dân

Đại diện các tổ chức quốc tế như WHO và FAO tại Việt Nam đều đánh giá cao nỗ lực của Chính phủ Việt Nam trong việc ban hành và thực thi Chiến lược quốc gia phòng, chống kháng thuốc giai đoạn 2023 - 2030. Bà Angela Pratt (WHO) và ông Vinod Ahuja (FAO) cam kết sẽ tiếp tục đồng hành, hỗ trợ Việt Nam mở rộng hệ thống giám sát vi sinh, tăng cường năng lực xét nghiệm và thúc đẩy sử dụng kháng sinh có trách nhiệm.

Cuộc chiến chống lại "đại dịch thầm lặng" này không chỉ cần sự vào cuộc của các Bộ, ngành mà cần sự thay đổi nhận thức của toàn xã hội. Mỗi người dân cần tuân thủ nguyên tắc "4 Không": Không tự ý mua thuốc kháng sinh; Không dùng thuốc kháng sinh khi không có đơn; Không dùng lại đơn thuốc cũ; Không chia sẻ thuốc cho người khác.

Chỉ bằng cách liên kết hành động giữa Y tế - Nông nghiệp - Môi trường và cộng đồng, chúng ta mới có thể bảo vệ hiệu lực của các loại thuốc kháng sinh, đảm bảo an ninh y tế cho thế hệ mai sau.

Nghiên cứu cho thấy khói thuốc là nguồn bụi mịn chính trong không gian kín

Bộ Y tế cảnh báo khẩn nguy cơ tử vong do độc tố Botulinum trong sữa ByHeart

Người bệnh sắp không phải xét nghiệm lại khi chuyển viện