Hoàng tinh đỏ, còn được gọi là củ cơm nếp, là cây thảo sống lâu năm, thuộc họ Hoàng tinh

Mô tả dược liệu hoàng tinh hoa đỏ

Hoàng tinh hoa đỏ là gì?

Hoàng tinh đỏ, còn được gọi là củ cơm nếp, là cây thảo sống lâu năm, thuộc họ Hoàng tinh (Convallariaceae). Cây thường mọc ở nơi đất ẩm, nhiều mùn, dưới tán rừng cây lá rộng ở độ cao trên 800m tại các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam và một số nước như Trung Quốc, Ấn Độ.

Đặc điểm

Thân rễ (củ): Mập, màu trắng ngà, chia đốt, có thể dài đến 25 - 35 cm và nặng gần 2kg, đây là bộ phận chính được thu hái làm thuốc

Thân: Cao 1 - 1,5m, rỗng, không lông.

Lá: Mọc vòng, hình mũi mác hẹp, dài 10 - 15cm

Hoa: Nổi bật với cụm hoa màu hồng hay đỏ, hình ống, mọc rủ xuống (Mùa hoa: tháng 3 - 5)

Quả: Mọng, khi chín có màu lam tím.

Đặc điểm

Phân bố, thu hái và sơ chế

Thế giới: Trung Quốc, Ấn Độ, Mianma

Việt Nam: Cây hoàng tinh mọc hoang trong những khu rừng ẩm ướt ở các tỉnh miền Bắc như Lào Cai, Cao Bằng, Sơn La, Nghệ An…

Thu hái

Chỉ thu hoạch ở cây có tuổi đời từ 5 năm trở lên. Thu hái rễ vào mùa thu hoặc mùa xuân nhưng tốt nhất là thu hái vào mùa thu vì thời điểm này rễ chứa ít nước và có phẩm chất tốt

Sơ chế

Đào lấy thân rễ, cắt bỏ rễ con và thân cây, rửa sạch, đồ hoặc luộc đến hết lõi trắng rồi sấy hoặc phơi khô.

Hoàng tinh phơi khô

Hoàng tinh phiến: Ủ mềm hoàng tinh sạch, thái phiến dày rồi sấy hoặc phơi khô.

Tửu hoàng tinh (chế rượu): Trộn hoàng tinh sạch với rượu, cứ 100kg hoàng tinh dùng 20 lít rượu, cho vào thùng và đậy nắp lại. Sau đó đun cách thủy để dược liệu hút hết rượu rồi lấy ra, cắt lát dày và phơi khô.

Ngoài ra có thể bào chế dược liệu hoàng tinh theo những cách sau:

Sau khi đào rễ về, đem rửa sạch bằng nước ở khe suối trong vòng 1 giờ. Sau đó xắt thành từng miếng mỏng và phơi nắng, dùng dần.

Đem rửa sạch, đồ kỹ trong vòng 1 đêm, tiếp theo đem xắt thành từng miếng mỏng và phơi khô chín lần.

Sau khi thu hoạch, đem rửa sạch và đun sôi với nước trong 30 phút. Đổ nước, sau đó thêm nước mới vào đun cho đến khi cạn, phơi khô và để dùng dần.

Đem rễ củ rửa sạch ngâm nước trong vòng 1 đêm. Sau đó bỏ nước, dùng nước mới pha ít gừng với mật mía dùng ngâm rễ củ (cứ 1kg củ hoàng tinh thì dùng 250ml nước, 250ml mật ong và 250g gừng giã dập). Đun cho đến khi nước cạn hoàn toàn, sau đó đem phơi cho khô hoàn toàn. Thực hiện đồ, phơi như vậy trong khoảng 9 lần

Công dụng bất ngờ mà hoàng tinh mang lại

Y học cổ truyền

Tính vị: Củ hoàng tinh đỏ có tính bình, vị ngọt (quy vào kinh tỳ, phế, thận)

Tác dụng: Bổ trung ích khí, trừ phong thấp, dưỡng âm, nhuận tâm phế, kiện tỳ vị, ích thận, trợ gân cốt, thêm tinh tủy, đen tóc sống lâu. Hoàng tinh chuyên bổ huyết, bổ âm và nuôi tỳ vị.

Trong đông y, Hoàng tinh đỏ được dùng trong trị các chứng ho do cơ thể mất nước, nóng nhiệt, tỳ vị hư nhược, suy kiệt, mệt mỏi, kém ăn, miệng khô, háo khát, nội nhiệt, tinh huyết bất túc,... Còn được dùng để chữa cao huyết áp. Dùng ngoài trị sưng tấy, đụng giập, trĩ.

Nhiều tác dụng đáng chú ý trong cả y học cổ truyền và hiện đại

Y học hiện đại

Thành phần hóa học: Nhiều loại hợp chất đã được phân lập từ hoàng tinh đỏ, bao gồm saponin steroid, saponin triterpenoid, homoisoflavone, Flavonoid, alkaloid, lignin, phenethyl cinnamides, polysaccharide, lectin… Trong số các hợp chất này, các hợp chất hoạt động chính là saponin steroid, saponin triterpenoid, homoisoflavone, polysaccharide và lectin.

Công dụng

- Tác dụng trên hệ chuyển hóa:

+ Hỗ trợ điều trị tiểu đường: Hoàng tinh giúp giảm lượng đường trong máu (đường huyết) nhờ các hoạt chất Saponin. Cơ chế hoạt động bao gồm tăng cường khả năng cơ thể sử dụng glucose (đường). Giúp điều chỉnh lại sự cân bằng của vi khuẩn đường ruột (hệ vi sinh vật), vốn có liên quan đến bệnh tiểu đường.

+ Điều hòa rối loạn Lipid máu: Hoàng tinh có khả năng ngăn chặn sự gia tăng cholesterol và triglycerid (các loại mỡ xấu) trong máu và gan do chế độ ăn nhiều chất béo. Điều này cho thấy nó là một dược liệu tiềm năng giúp điều hòa rối loạn mỡ máu

+ Bảo vệ gan, thận: Hoàng tinh có tác dụng bảo vệ gan khỏi bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu. Chống stress oxy hóa, loại bỏ các chất gây hại (như MDA) và tăng cường hoạt động của các enzyme chống oxy hóa tự nhiên trong gan (SOD, GSH-PX), giúp bảo vệ tế bào gan và thận khỏi tổn thương.

- Tác dụng chống lão hóa và phục hồi thể chất:

+ Chống suy não và kháng oxy hóa: Chiết xuất hoàng tinh làm tăng cường hoạt tính của men Superoxide Dismutase (SOD), một enzyme chống oxy hóa quan trọng, và giảm hàm lượng Lipofuscin (sắc tố tuổi già) trong cơ tim. Thí nghiệm cũng cho thấy khả năng chống suy lão.

+ Tác dụng chống mệt mỏi: Nước sắc hoàng tinh có thể kéo dài thời gian bơi của chuột, chứng tỏ khả năng tăng cường sức bền và chống lại sự mệt mỏi về thể chất.

+ Tăng cường miễn dịch: Polysaccharide trong hoàng tinh thúc đẩy sự chuyển dạng của tế bào lympho và tăng cường miễn dịch. Nó cũng thúc đẩy tổng hợp DNA, RNA và protein trong cơ thể, hỗ trợ phục hồi và phát triển tế bào.

- Tác dụng khác:

+ Đối với tim mạch: Cao lỏng hoàng tinh giúp tăng cường lưu lượng máu mạch vành tim và đối kháng hiệu quả với tình trạng thiếu máu cơ tim thực nghiệm.

+ Kháng viêm và chữa lành: Chiết xuất củ hoàng tinh có tác dụng giảm viêm khớp bằng cách điều hòa Cytokine gây viêm và ức chế PGE2. Ngoài ra, nó còn cải thiện tốc độ chữa lành vết thương bằng cách giảm các yếu tố gây viêm và tăng sự hình thành mạch tại vùng da bị tổn thương.

+ Kháng khuẩn: Hoàng tinh có khả năng ức chế trực khuẩn kháng acid và một số loại nấm gây bệnh. Về đường huyết, nó gây tăng đường huyết trong thời gian ngắn, sau đó hạ, và có tác dụng hạ đường huyết rõ rệt đối với trường hợp tăng do Adrenalin gây nên.

Bài thuốc hữu ích

Một vị thuốc bổ dưỡng trong y học cổ truyền, được xếp vào nhóm dược liệu có tác dụng bổ khí huyết, kiện tỳ, ích thận

Trị huyết áp thấp: Sắc uống kết hợp hoàng tinh (30g) với đảng sâm (30g) và chích cam thảo (10g) hoặc sắc hoàng tinh (12g), đảng sâm (15g), đại táo (10 quả), nhục quế (10g) và cam thảo (6g).

Trị huyết áp cao và xơ cứng mạch: Sắc uống hoàng tinh cùng linh chi, thỏ ty tử, kê huyết đằng, đỗ trọng, cẩu tích, đơn bì và thạch xương bồ.

Trị rối loạn Lipid máu: Dùng viên hạ mỡ gồm hoàng tinh, hà thủ ô và tang ký sinh liên tục 2 tháng.

Trị cận thị: Chế thành siro từ hoàng tinh, đậu đen và đường trắng.

Trị suy nhược cơ thể sau bệnh/lao lực: Sắc uống bài "hoàng tinh thang" gồm hoàng tinh (24g), đảng sâm (12g), kỷ tử (12g), hoàng kỳ (12g), sinh địa (20g).

Trị ho ra máu do phế hư táo: Tán bột mịn hoàng tinh (1 cân) cùng bách bộ, bạch cập để làm viên hoàn. hoặc sắc uống bắc sa sâm, hoàng tinh và ý dĩ nhân.

Trị tiểu đường, huyết áp cao kèm đau lưng mỏi gối: Tán bột, luyện mật các vị hoàng tinh (40g) và câu kỷ tử (40g) làm viên hoàn.

Giảm mệt mỏi (dạng rượu ngâm): Hoàng tinh (25g), ba kích (20g), đảng sâm (10g), thục địa (10g) ngâm rượu.

Trị thiếu máu: Tán bột, sắc uống hoàng tinh (20g), hà thủ ô (10g), thục địa (10g), rễ đinh lăng (10g), tam thất (8g).

Trị yếu sinh lý, thận hư yếu: Sắc uống hoàng tinh (20g) cùng hà thủ ô, ý dĩ, rễ đinh lăng, hoài sơn, kỷ tử, long nhãn, cao ban long...

Trị đau thắt ngực, bệnh mạch vành: Sắc uống hoàng tinh (15g), côn bố (15g), sơn tra (24g) cùng nhiều vị hoạt huyết khác.

Trị đái tháo đường (Dạng bột): Tán bột mịn, dùng 3 lần/ngày hoàng tinh (20g), hoàng kỳ (20g), sinh địa (20g) cùng nhân sâm, hoàng liên, trạch tả, địa cốt bì.

Trị chàm tay chân: Tán bột mịn hoàng tinh, tao phàn, hoắc hương, đại hoàng, ngâm giấm rồi dùng nước ngâm tay chân.

Bồi bổ sức khỏe và tăng tuổi thọ: Tán bột mịn, luyện mật làm viên từ hoàng tinh (9g) cùng bạch truật (20g), đương quy (15g), sinh địa thô, bạch thược và nhiều vị hoạt huyết khác.

Trị mất ngủ, ăn uống kém, thiếu máu (dạng rượu ngâm): hoàng tinh chế (80g) cùng sâm bố chính, hà thủ ô đỏ, quả dâu, đỗ trọng... ngâm rượu.

Cháo sinh địa hoàng tinh: Hoàng tinh (30g), sinh địa (30g) sắc lấy nước nấu với gạo lứt để trị thận âm hư.

Ngọc trúc hoàng tinh hầm tụy lợn: Tụy lợn hầm với hoàng tinh (30g) và ngọc trúc (30g) trị tiêu hóa kém, hỗ trợ bệnh tiểu đường.

Gà hầm hoàng tinh: Gà hầm với hoàng tinh (20g) và sơn dược (100g) trị đại tiện táo, đau lưng mỏi gối, mất ngủ.

Thịt nạc hầm hoàng tinh: Thịt nạc hầm với hoàng tinh (50g) trị mất ngủ và ăn uống kém.

Lưu ý

Trường hợp tích trệ, bụng đầy, ho nhiều đờm, tỳ vị có thấp, tiêu phân lỏng, tỳ vị hư hàn không nên dùng.

Hoàng tinh là một loại dược liệu quý có nhiều tác dụng. Tuy có nguồn gốc từ thiên nhiên nhưng hoàng tinh có chỉ định, chống chỉ định và tác dụng phụ, không nên tự ý sử dụng.

Củ dong ta còn có tên gọi là hoàng tinh. Tuy nhiên củ dong chỉ được dùng trong chế biến món ăn và không có tác dụng chữa bệnh, do đó cần lưu ý để tránh tình trạng nhầm lẫn.

Cây tai chuột – dược liệu quý từ thiên nhiên

Vỏ gừng – lớp “thuốc quý” bị lãng quên trong gian bếp