Không gian sống - đặc trưng bản sắc cộng đồng Dao

Cách trung tâm Hạ Long khoảng 60 km, Kỳ Thượng là xã vùng cao với gần 900 nhân khẩu, trong đó hơn 98% là người Dao Thanh Phán. Địa hình đồi núi, khí hậu mát mẻ và sự biệt lập tự nhiên đã góp phần bảo tồn nếp sống truyền thống của cộng đồng. Những nếp nhà gỗ, nhà sàn dựa triền núi, bao bọc bởi rừng già của khu bảo tồn Đồng Sơn – Kỳ Thượng rộng trên 15.600 ha, tạo nên không gian sinh hoạt giàu bản sắc.

Trong mỗi ngôi nhà, bếp lửa được đặt ở vị trí trung tâm, là nơi gia đình quây quần, cũng là điểm tụ hội của các hoạt động như giã gạo, chế biến thuốc nam hay sinh hoạt cộng đồng. Bước vào mỗi gia đình, điều đầu tiên thu hút người đến là bếp lửa được đặt ở vị trí trung tâm. Đây không chỉ là nơi nấu nướng mà còn là trung tâm của mọi hoạt động: giã gạo, chế biến thuốc nam hay sinh hoạt cộng đồng. Không gian ấy phản ánh sự thích nghi khéo léo với thiên nhiên núi rừng, đồng thời lưu giữ những giá trị văn hóa được truyền từ đời này sang đời khác. Đặc biệt, từ tháng 3/2024, cán bộ xã Kỳ Thượng mặc trang phục truyền thống người Dao vào ba ngày trong tuần, góp phần đưa văn hóa dân tộc vào đời sống công sở, tạo sự lan tỏa sâu rộng trong cộng đồng.

Nghệ thuật thổ cẩm, nghi lễ cấp sắc và kho tàng tri thức bản địa

Trang phục truyền thống là niềm tự hào của người Dao Kỳ Thượng. Những bộ trang phục thêu tay công phu trên nền vải chàm, với các họa tiết hình lá, núi, chim thú được thực hiện bằng chỉ đỏ, vàng, trắng – tượng trưng cho may mắn và sự hài hòa. Phụ nữ Dao có thể mất hàng tuần, thậm chí cả tháng để hoàn thiện một bộ trang phục, trong đó mỗi hoa văn đều ẩn chứa câu chuyện về nguồn gốc, lịch sử và tín ngưỡng của dân tộc.

Những bộ trang phục thêu tay công phu trên nền vải chàm, với các họa tiết hình lá, núi, chim thú được thực hiện bằng chỉ đỏ, vàng, trắng

Song hành với trang phục là nghi lễ cấp sắc – dấu mốc quan trọng trong cuộc đời đàn ông Dao. Người chưa qua cấp sắc chưa được xem là trưởng thành và chưa được tham gia nghi lễ lớn của bản. Tại Kỳ Thượng, lễ cấp sắc vẫn được giữ nguyên các nghi thức truyền thống như đọc sách cổ, hành lễ, múa, trang trí bàn thờ và tạ ơn tổ tiên. Nghi lễ thường kéo dài nhiều ngày, trở thành dịp để cộng đồng kết nối và trao truyền giá trị tinh thần cho thế hệ trẻ.

Lễ cấp sắc vẫn được giữ nguyên các nghi thức truyền thống như đọc sách cổ, hành lễ, múa, trang trí bàn thờ và tạ ơn tổ tiên

Tri thức bản địa của người Dao còn thể hiện rõ trong ẩm thực và dược liệu. Những món ăn như gà ác tiềm thuốc bắc, cá suối luộc lá sen hay rượu men lá không chỉ mang hương vị núi rừng mà còn chứa đựng kinh nghiệm sử dụng thảo dược lâu đời. Đặc biệt, bài thuốc tắm lá – gồm hàng chục loại cây rừng – được xem là “linh hồn” của văn hóa Dao, giúp phục hồi sức khỏe và tạo nên dấu ấn riêng cho vùng cao Kỳ Thượng.

Gìn giữ văn hóa qua du lịch cộng đồng và đời sống hiện đại

Trong bối cảnh hiện đại hóa, nhiều giá trị văn hóa dân tộc đứng trước nguy cơ mai một. Tuy nhiên, tại Kỳ Thượng, cộng đồng Dao Thanh Phán đã lựa chọn hướng đi bền vững: kết hợp gìn giữ truyền thống với phát triển du lịch cộng đồng. Am Váp farm – điểm du lịch sinh thái nằm giữa rừng già – trở thành nơi tái hiện không gian văn hóa Dao một cách chân thực. Du khách có thể tham quan nhà cộng đồng, tìm hiểu trang phục, nghe giới thiệu về lễ cấp sắc, học thêu thổ cẩm hay trải nghiệm tắm lá thuốc.

Những hoạt động văn nghệ như hát then, múa sạp, nhảy lửa được tổ chức định kỳ, giúp văn hóa Dao không chỉ được bảo tồn mà còn tiếp tục lan tỏa. Người dân trở thành “đại sứ văn hóa”, trực tiếp giới thiệu bản sắc của mình đến mỗi đoàn khách.

Việc phát triển du lịch cộng đồng không chỉ tạo sinh kế bền vững mà còn góp phần nâng cao ý thức giữ gìn di sản văn hóa, nhất là với lớp trẻ. Văn hóa không đứng yên, mà được tiếp nối một cách sống động qua đời sống hiện đại, phù hợp với nhu cầu phát triển của địa phương.

Du khách có thể tham quan nhà cộng đồng, tìm hiểu trang phục, nghe giới thiệu về lễ cấp sắc, học thêu thổ cẩm

Giữa thiên nhiên hùng vĩ của Đồng Sơn – Kỳ Thượng, bản sắc người Dao vẫn hiện hữu mạnh mẽ trong từng nếp nhà, nghi lễ, trang phục và tri thức dược liệu. Chính sự bền bỉ gìn giữ truyền thống đã giúp văn hóa Dao trở thành điểm nhấn độc đáo, góp phần làm phong phú bức tranh văn hóa của Quảng Ninh hôm nay.

Khẳng định giá trị thương hiệu Việt bằng sức mạnh bản sắc văn hóa

Hòa mình trong lễ hội Ok Om Bok để cảm nhận trọn vẹn văn hóa Khmer