Phân lân được sử dụng nhiều để kích thích sầu riêng ra hoa, là một trong những nguyên nhân gây tồn dư Cadimi.

Thách thức từ thị trường và tồn dư kim loại nặng trong đất

Kim ngạch xuất khẩu sầu riêng đến hết tháng 7/2025 đạt 1,2 tỷ USD, giảm 25% so với cùng kỳ năm 2024. Trung Quốc vẫn là thị trường chủ lực với 1 tỷ USD, nhưng giảm 28% so với cùng kỳ, trong khi Mỹ trở thành điểm sáng với mức tăng trưởng 66,3% và thị trường Papua New Guinea tăng 21 lần, đạt 6 triệu USD.

Nguyên nhân chính là việc Trung Quốc siết chặt kiểm tra tồn dư Cadimi và vàng O trên các lô hàng nhập khẩu, khiến kim ngạch toàn ngành bị kéo giảm, dù Việt Nam đã triển khai cơ chế “luồng xanh” ưu tiên rau quả tươi. Về phía ngành hàng, ông Đặng Phúc Nguyên – Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam (VINAFRUIT) nhận định: “Xuất khẩu sầu riêng đang chậm lại do vùng sản xuất lớn ở Đắk Lắk mới bắt đầu vào vụ. Tuy nhiên, trong 2 tháng tới, khi vào mùa, kim ngạch có thể tăng mạnh trở lại.”

Bên cạnh áp lực thị trường, tồn dư Cadimi trong đất và cây sầu riêng là vấn đề đáng lo ngại. Tiến sĩ Dương Minh Viễn – Trưởng khoa Khoa học đất, Trường Nông nghiệp (Đại học Cần Thơ) cho biết: “Cadimi là kim loại nặng có tính di động cao, dễ hòa tan và hấp thu trong đất. Chính đặc tính này khiến Cadimi không thể bị phân hủy, dễ tồn lưu lâu dài trong môi trường đất.”

Cadimi tích tụ chủ yếu từ phân lân và một số loại phân hữu cơ, đặc biệt khi cây sầu riêng mở rộng sang vùng đất phèn, bà con phải bón nhiều phân lân (5–6 kg/gốc), DAP, NPK để cải tạo đất và kích thích ra hoa. Khảo sát đất tại Cần Thơ và Đồng Tháp cho thấy tổng Cadimi dao động 200–1.400 µg/kg, mức trung bình nhưng vẫn đáng lo ngại khi nông dân bón nhiều năm.

Ông Trịnh Thanh Dũng – Giám đốc kinh doanh Tập đoàn Vinacam nhấn mạnh: “Cây sầu riêng rất ‘ưa’ phân lân. Khi giá sầu riêng tăng cao, nông dân càng có xu hướng bón nhiều phân lân, để nâng năng suất, vô tình làm gia tăng tích tụ Cadimi. Những thách thức này đặt ra yêu cầu cấp bách về quản lý chất lượng từ gốc, tuân thủ quy định quốc tế về an toàn thực phẩm và chuẩn hóa vùng trồng để duy trì uy tín và kim ngạch xuất khẩu."

Giải pháp bền vững nâng cao năng lực xuất khẩu

Nông dân kiểm tra sinh trưởng của vườn sầu riêng.

Trước bối cảnh trên, nhiều giải pháp bền vững đã và đang được triển khai để bảo đảm chất lượng sầu riêng và mở rộng xuất khẩu. Trước hết, kiểm soát phân bón và Cadimi là trọng tâm. Vinacam phối hợp các nhà máy đưa ra dòng phân bón hàm lượng Cadimi dưới 1 mg/kg, nhằm giảm thiểu tích tụ trong đất.

Ngày 30/6/2025, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) ban hành Quyết định 1899/QĐ-TTTV-TTBVTV về canh tác sầu riêng bền vững, quy chuẩn phân bón và hàm lượng kim loại nặng, hướng dẫn nông dân sử dụng phân bón hợp lý, ưu tiên phân hữu cơ sạch. Các biện pháp bổ sung giảm Cadimi trong đất gồm trồng cây hấp thu mạnh (cải xanh, cải xoong), nâng pH đất bằng vôi, bón phân hữu cơ sạch, vừa cải tạo đất, vừa giảm nguy cơ tích tụ Cadimi.

Đồng thời, việc chuẩn hóa vùng trồng, xây dựng mã số vùng, cơ sở đóng gói và truy xuất nguồn gốc là yếu tố quan trọng để quản lý chất lượng từ gốc. Theo ông Nguyễn Văn Sử – Chủ tịch Hội Nông dân thành phố Cần Thơ: “Cơ hội chỉ thật sự mở ra khi chúng ta tuân thủ đầy đủ, nghiêm ngặt các quy định từ thị trường đối tác. Phải làm thật tốt việc tổ chức lại sản xuất, chuẩn hóa quy trình, xây dựng mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói, truy xuất nguồn gốc, bảo đảm quản lý chất lượng sản phẩm từ gốc.”

Hiện tại, Cần Thơ có 90 mã số vùng trồng, gần 1.900 ha, trong đó 7.300 ha đang cho trái, sản lượng đạt 95.000 tấn. Sản phẩm được tiêu thụ chủ yếu qua thương lái, một số thông qua bán lẻ và du lịch sinh thái vườn, mở ra hướng liên kết bền vững giữa sản xuất và tiêu thụ.

Nhờ những giải pháp đồng bộ từ quản lý phân bón, cải tạo đất, chuẩn hóa vùng trồng đến chế biến và truy xuất nguồn gốc, ngành sầu riêng Việt Nam kỳ vọng đạt tăng trưởng bền vững, góp phần đưa tổng kim ngạch rau quả cả năm 2025 đạt 7 tỷ USD, nhờ sự tăng trưởng ổn định của sầu riêng cùng các loại trái cây chủ lực khác.

Nông sản Việt giữ vững đà tăng, tiến gần mục tiêu 65 tỷ USD

Khi sản phẩm OCOP biết kể chuyện để vươn xa

Nông sản Việt bứt phá nhờ tiềm năng thị trường Halal

Giải pháp nào để nông sản xuất khẩu đạt chuẩn bền vững?

Việt Nam xuất khẩu sang Hoa Kỳ tăng 44%, cán mốc 106 tỉ USD