Cà na còn có tên gọi khác là cây trám trắng, trái cà na có hình thoi, màu vàng xanh nhạt, hạt cứng, 2 đầu trái nhọn, thường cà na trổ bông vào khoảng tháng 6-7 âm lịch và kết trái vào khoảng tháng 9-10. Trước đây, cà na mọc hoang dã ven sông, rạch và ít ai trồng vì nhiều người cho rằng trái cà na giá trị kinh tế không cao. Nay loại trái cây này trở thành mặt hàng được giới trẻ nơi phố thị ưa chuộng, vì thế cung không đủ cầu.

Cà na cho trái giống như trái muỗn ở ngoài Bắc, có hình thuôn tròn, dài cỡ 2 lóng tay

Hiện giá trái cà na Thái được thương lái đến tận vườn thu mua ở mức 20.000-22.000 đồng/kg, còn cách nay một vài tháng có giá lên đến 25.000-30.000 đồng/kg, thậm chí có lúc lên đến 35.000 đồng/kg. Thời điểm này, giá trái cà na Thái có giảm so với trước do "đụng hàng" với cà na đặc hữu của vùng Ðồng bằng sông Cửu Long đang thuận mùa thu hoạch trái. Dù vậy, nhìn chung giá cà na Thái vẫn ở mức cao.

Ngày xưa, cà na chỉ là thứ để ăn, ít ai bán. Bây giờ, nhiều người thèm lại mấy món xưa nên cà na bán nhiều ở chợ và còn là món ăn vặt mà giới trẻ ưa thích. Ăn cà na ngon nhất là lúc mưa dầm hay trời se lạnh, phải ăn bằng cả mắt nhìn, mũi ngửi, miệng cắn, tai nghe và cảm nhận đủ hương vị chua, cay, mặn, ngọt, chát, thơm. Loại trái hoang dã và gần gũi này luôn để lại nỗi nhớ trong những người con xa xứ mỗi khi nước lũ tràn về đầy ắp trên những dòng kênh, con rạch chốn quê nhà.

Trái cà na đã trở thành món ăn ưa thích của nhiều người, đặc biệt là giới trẻ

Muốn chế biến trái cà na thành món ăn ngon cũng không khó. Dễ nhất là ăn sống chấm muối ớt. Người ăn chỉ cần chịu khó đập giập trái cà na rồi ngâm muốt ớt, hay ngào đường, ngào muối ớt, đường, hoặc cà na sên đường làm mứt, cà na ngâm nước mắm làm dưa…

Trước khi chế biến, trái cà na được rửa sạch, để ráo nước, lấy dao nhỏ cắt bỏ cuống, rạch dọc vài đường trên thân trái để khi trộn gia vị ngấm sâu hơn. Cà na trộn với hỗn hợp gồm nước mắm, ớt, đường... rồi cho vào hũ, chỉ sau 2 ngày là ăn được. Cà na ngào đường phải dùng trái ngon nhất, để lửa liu riu cho đường không bị cháy khét, cà na ngấm đường từ từ tạo thành hỗn hợp sền sệt để được lâu ngày hơn.

Đặc biệt, với món quà của miền nước nổi, người ta còn chế biến thành rượu cà na và dưa muối cà na rất độc đáo. Rượu cà na có cách chế biến công phu hơn, là khi cà na được hái về rửa sạch và phơi khô trong vòng 2 ngày, sau đó rửa lại một lần nữa và ngâm chung với rượu trắng. Sau 6 tháng ủ rượu thì có thể sử dụng, rượu có vị ngọt, chua và chát rất dễ uống.

Theo một số người làm ngành đông y thì trong trái cà na giàu vitamin C và canxi cùng nhiều hoạt chất có ích cho cơ thể nên còn là vị thuốc chữa kiết lỵ, giải độc, say rượu, ho, cảm lạnh, viêm họng… Món rượu cà na cũng không được nhiều người biết đến, vì trái cà na trước đây không phải lúc nào muốn ăn là có. Thường thì cà na chỉ có vào khoảng tháng 8 đến đầu tháng 9 âm lịch khi mùa nước nổi về. Nhiều loại cây trái khác không thể sống được qua mùa nước nổi, nhưng riêng cây cà na lại cho trái xum xuê.

Nếu có dịp về miền Tây vào mùa nước nổi bạn nên khám phá món ăn đặc sản từ trái cà na. Tin chắc rằng ai ăn rồi sẽ nhớ mãi đến vùng đất miền Tây sông nước cây ngọt, trái lành.

Diệu Thu