Nam Trung bộ hồ đập “khát nước”

Nam Trung bộ đang diễn ra nắng hạn gay gắt, không có mưa bổ sung nên các hồ chứa gần cạn kiệt.

Tỉnh Bình thuận, thời điểm hiện tại các con kênh nhánh dẫn nước từ các hồ chứa về cánh đồng lúa ở các xã Phan Thanh, Bình An của huyện Bắc Bình, tỉnh Bình Thuận đã trơ đáy từ lâu. Dọc các bờ kênh, hàng trăm ha lúa, hoa màu vàng úa. Cả một vùng sản xuất khá rộng ở huyện Bắc Bình với hàng trăm ha lúa hơn 1 tháng tuổi thiếu nước tưới trầm trọng.

Tình trạng này khiến nhiều diện tích lúa Đông Xuân của huyện Bắc Bình đã mất trắng bởi thiếu nước lúa không thể làm đòng.

Các hồ chứa ở Nam Trung bộ cạn kiệt.

Do không đảm bảo nguồn nước tưới nên từ đầu vụ Đông Xuân 2019 – 2020, toàn tỉnh Bình Thuận chỉ gieo trồng được hơn 32.000ha cây trồng các loại, cắt giảm hơn 20.000ha so với kế hoạch. Trong đó, diện tích lúa và hoa màu chỉ đạt 12.500ha, đạt 38% kế hoạch. Hiện nay, 500 ha lúa Đông Xuân của nông dân ở các huyện Bắc Bình, Hàm Thuận Bắc gieo trồng ngoài kế hoạch, phần lớn bị héo khô do không đủ nước tưới.

Theo Chi cục Thủy lợi, hiện tổng lượng nước hữu ích trong các hồ chứa nước thủy lợi, thủy điện trên bàn chỉ còn 278,75/1.033 triệu m3, đạt 26,98% so với dung tích thiết kế. Trong đó hồ thủy điện Hàm Thuận còn 220,55/522,5 triệu m3, đạt 42,21% so với dung tích thiết kế. Hồ thủy điện Đại Ninh còn 30,75/251,73 triệu m3, đạt 12,22% so với dung tích thiết kế.

Tương tự, tại Ninh Thuận, theo Chi cục Thủy lợi, lượng nước tích trữ tại 21 hồ còn 31,21/194,49 triệu m3, đạt 16,04% dung tích thiết kế. Trong đó, một số hồ chứa đã xuống mực nước chết như: Phước Nhơn, Phước Trung, Ông Kinh, Lanh Ra. Các hồ chứa xấp xỉ đến mực nước chết như: Tân Giang, Suối Lớn, Sông Biêu, Nước Ngọt, Sông Trâu, Cho Mo, Tà Ranh... Bên cạnh đó, mực nước hồ Đơn Dương còn 72,13/165 triệu m3, đạt 43,71% dung tích thiết kế.

Theo Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Ninh Thuận tình trạng hạn hán đến sớm, khốc liệt ngay từ đầu năm trên địa bàn. Nguyên do, năm 2019, lượng mưa ở tỉnh này thấp hơn so trung bình nhiều năm. Lượng nước tích được ở các hồ chứa, công trình thủy lợi, bề mặt sông suối cũng ít hơn cùng kỳ. Sang năm 2020, nắng nóng diễn ra sớm hơn, khiến tình trạng thiếu nước sản xuất xảy ra trên diện rộng. Hiện, lượng nước tích được ở 21 hồ chứa của tỉnh Ninh Thuận chỉ còn khoảng 20% dung tích. Trong đó, có đến 15 hồ đã cạn trơ đáy.

Vùng trọng điểm khô khát ở Ninh Thuận lúc này là huyện Thuận Nam. Ông Kiều Văn Luận (nông dân xã Phước Nam, Thuận Nam) quệt mồ hôi giữa cơn nắng nung: “Khô hạn từ năm trước đến giờ đã làm bầy cừu 200 con của gia đình thiếu thức ăn trầm trọng. Bây giờ mà thả cừu ra đồng thì chỉ gặm cỏ cằn, cây màu khô cháy… nhai lấy có. Cỏ và nước sạch hiếm quá, cừu bị gầy còm, yếu ớt, chết dần. Hiện tại, mỗi ngày tôi phải bỏ ra mấy trăm nghìn đồng để đàn cừu cầm cự. Chi phí tăng lên nhưng cừu giống, cừu thịt hiện bán rất chậm. Chưa khi nào nắng hạn kéo dài, khốc liệt như năm nay”.

Tại tỉnh Phú Yên, tình trạng khô hạn và xâm nhập mặn đang diễn biến phức tạp trên địa bàn. Mới bước vào mùa khô nhưng đã có nhiều diện tích cây trồng bị khô hạn nặng. Trong lúc chờ mưa, người dân nhiều vùng đã chủ động tổ chức khơi dòng, vét nước để cứu cây trồng.

Những năm trước, suối Lỗ Thị, đoạn chảy qua thôn Phú Hội, xã Xuân Phước, huyện miền núi Đồng Xuân (Phú Yên) từng có rất nhiều vực sâu, chứa đựng những túi nước khổng lồ và tưởng như không bao giờ cạn. Thế nhưng giờ đây, nơi đó chỉ còn là một con lạch kiệt nước, trơ đá bởi nạn phá rừng làm nương rẫy.

Người dân khổ cực vì hạn hán, cây trồng khó sản xuất.

Theo Chi cục Thủy lợi tổng dung tích trữ nước toàn bộ các hồ chứa chỉ còn trên 43 triệu m3, đạt 63% so với thiết kế, thấp hơn so với trung bình nhiều năm là 10%. Bên cạnh đó, tổng dung tích trữ nước toàn bộ trong các hồ chứa thủy điện đạt khoảng 71,8% so với dung tích toàn bộ thiết kế, thấp hơn so với trung bình nhiều năm khoảng 7,1% và thấp hơn cùng kỳ năm 2019 là 2,1% và thấp hơn cùng kỳ năm 2018 là 8,5%.

UBND tỉnh Phú Yên, dự báo trong năm 2020, nắng nóng có thể xảy ra 7 - 9 đợt kéo dài, dẫn đến thiếu nước, khô hạn lớn, khả năng xâm nhập mặn sâu vào vùng cửa sông, ven biển. Chính quyền tỉnh đang yêu cầu các địa phương kiểm kê, đánh giá thực trạng nguồn nước tại các hồ chứa, hệ thống thủy lợi, tính toán cân bằng nước để điều chỉnh, bổ sung phương án phòng, chống hạn hán, hỗ trợ người dân khoan giếng tìm nguồn nước sinh hoạt, sản xuất. Cùng với đó, sẽ phải chủ động rà soát phương án chống hạn nhằm xây dựng kịch bản ứng phó, giải pháp trước mắt và lâu dài để phục vụ đời sống sản xuất của nhân dân.

Còn Khánh Hòa, theo Chi cục Thủy lợi, hiện tổng dung tích trữ nước của 31 hồ chứa (28 hồ thủy lợi và 3 thủy điện) chỉ đạt khoảng 37% so với dung tích toàn bộ. Trong khi đó, cùng kỳ năm 2019, tổng dung tích trữ nước tại các hồ chứa là 200 triệu m3, đạt 80% dung tích thiết kế.

Đẩy mạnh chuyển đổi cây trồng

Theo Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia, khu vực Nam Trung Bộ trong tháng 4 đến 5/2020 tiếp tục ít mưa và thiếu hụt so với trung bình nhiều năm (TBNN). Từ nay đến tháng 5/2020, mực nước trên các sông ở Trung Bộ xuống dần và ở mức thấp, trên một số sông suối có khả năng xuất hiện mực nước thấp nhất chuỗi số liệu quan trắc. Lượng dòng chảy trên các sông ở Trung Bộ phổ biến ở mức thiếu hụt so với TBNN cùng kỳ từ 15 đến 70%, một số sông thiếu hụt trên 85%.

Chính vì vậy, sau khi kết thúc vụ Đông Xuân 2019 - 2020 với tình hình nguồn nước cạn kiệt, các địa phương sẽ tập trung ưu tiên cấp nước sinh hoạt, nước cho gia súc, các ngành dịch vụ khác, cây trồng cây lâu năm.

Về phương án sản xuất, các địa phương đều đã xây dựng các kịch bản ứng phó, trong đó có sự chủ động chuyển đổi diện tích lúa sang cây trồng cạn, để tiết kiệm nước tưới trong vụ hè thu.

Ninh Thuận chuyển đổi giống cây trồng ứng phó với biến đổi khí hậu..

Tại Bình Thuận, ngành NN-PTNT đã xây dựng 3 kịch bản cho vụ hè thu. Cụ thể, phương án 1, khi có mưa đảm bảo nguồn nước, tỉnh sẽ bố trí toàn bộ diện tích gieo trồng hơn 52.545 ha, trong đó 43.200 ha lúa và 9.345 ha bắp.

Phương án 2, nếu trời có mưa từ 15/6 đến trước 30/6 nhưng vẫn đảm bảo nước tưới, tỉnh sẽ cắt giảm một số diện tích sản xuất lúa ở huyện Hàm Thuận Nam. Còn các huyện khác vẫn cho sản xuất vụ hè thu muộn. Khi đó, tổng diện tích sản xuất phương án này là hơn 42.000 ha lúa và 8.730 ha bắp.

Còn phương án 3, mưa trễ sau 30/6, thì trên cơ sở tính toán, cân đối nguồn nước và lượng nước tích hiện nay của hồ thủy điện Đại Ninh và Hàm Thuận - Đa Mi của Cty TNHH MTV KTCTTL sẽ ưu tiên nước sinh hoạt, nước gia súc, tiếp đến nước sản xuất vụ hè thu.

Tại Ninh Thuận, Ngành NN-PTNT Ninh Thuận xây dựng kịch bản sản xuất vụ Hè Thu năm 2020 theo 03 phương án, cụ thể như sau:

Phương án 1: Trong điều kiện thời tiết đến tháng 4/2020 trên địa bàn tỉnh không mưa, các hồ không có nước đến bổ sung; hồ Đơn Dương dung tích đạt khoảng 70 triệu m3 nước: dừng sản xuất lúa tại khu tưới của 21 hồ chứa; bố trí sản xuất các khu tưới của hệ thống Sông Pha, Lâm Cấm, vùng đầu kênh Nam, kênh Chàm, kênh Bắc của đập Nha Trinh và một số vùng thuộc khu tưới hồ, đập nhỏ do huyện quản lý, với tổng diện tích vụ là 17.159 ha. Diện tích dừng sản xuất là 15.360 ha, trong đó lúa 10.837 ha, màu 4.523 ha.

Phương án 2: Trong điều kiện thời tiết đến tháng 4/2020 trên địa bàn tỉnh không mưa, các hồ không có nước đến bổ sung; hồ Đơn Dương dung tích đạt khoảng 90 triệu m3 nước: dừng sản xuất lúa tại khu tưới của 21 hồ chứa; bố trí sản xuất các khu tưới của hệ thống Sông Pha, Lâm Cấm, vùng đầu kênh Nam, kênh Chàm, kênh Bắc của đập Nha Trinh và một số vùng thuộc khu tưới hồ, đập nhỏ do huyện quản lý, với tổng diện tích vụ là 21.390 ha. Diện tích dừng sản xuất là 11.189 ha, trong đó lúa 6.742 ha, màu 4.447 ha.

Phương án 3: Trong điều kiện có mưa trên diện rộng, dung tích các hồ chứa trên địa bàn đạt trên 65% dung tích thiết kế, dung tích hồ Đơn Dương đạt trên 120 triệu m3 nước: Diện tích sản xuất dự kiến là 25.918 ha.

Minh Kiệt